ผู้สื่อข่าวรายงานว่า เมื่อวันที่ 16 เมษายน 64 พระธาตุดินแทน เป็นปูชนียสถานของชุมชน เป็นพระธาตุองค์เดียวในประเทศไทย ที่สร้างด้วยแรงศรัทธาของชาวบ้านในตำบลแสงภา อ.นาแห้ว จ.เลย ที่ได้นำดินกองเป็นพระธาตุ จากกองเล็กๆสะสมจนกองเป็นภูเขาสูง ชาวบ้านเริ่มสร้างพระธาตุจากการขนดินในวันเพ็ญ เดือน 12 ปี พ.ศ.2146
สร้างมากว่า 400 ปี ปัจจุบันยังมีชาวบ้านยังขนดินขึ้นลงกองบนยอดของพระธาตุ และมีความเชื่อว่า เดินทางมากราบไหว้สักการะ พร้อมนำดินขนดินขึ้นไปบูชาพระธาตุ จะเสริมความเป็นศิริมงคล และเริ่มต้นทำงานใหม่ที่เป็นมงคลของชีวิต และทุกปีหลังสงกรานต์ ลูก หลาน ชาวบ้านแสงพา เมื่อกลับบ้านและจะเดินทางไปทำงานต่างจังหวัด ก่อนจะกลับจะมักจะปฎิบัติที่สืบทอดกันมาคือ การขนดินขึ้นพระธาตุก่อน เชื่อว่าเป็นสิริมงคลกับชีวิต และจะมีความเจริญในหน้าที่การงาน
นายวิรัตน์ กาลภูมิ กำนันตำบลแสงภา ได้เผยว่า พระธาตุดินแทน เป็นพระธาตุมีลักษณะเป็นกองดินขนาดใหญ่ ไม่มีลวดลายสลักเสลาอะไร มองเห็นเป็นเพียงภูเขาดินธรรมดาๆลูกหนึ่ง พระธาตุมีอายุราว 400 กว่าปี เป็นพระธาตุองค์เดียวในประเทศไทย ที่เกิดจากการนำดินมากองสูงจนเป็นเนินเขาขนาดย่อม ตามตำนานบอกว่า พระธาตุองค์นี้เกิดจากการที่มีพระธุดงค์รูปหนึ่ง มาหยุดพักที่หมู่บ้านแสงภา และสอนชาวบ้านว่าถ้าไม่อยากให้เกิดเภทภัยใดๆ จะต้องถือปฏิบัติตน 3 ข้อ คือ ห้ามผิดศีล ห้ามฆ่าสัตว์ตัดชีวิต และ ห้ามเล่นไสยศาสตร์ หลังจากนั้นก็ประกาศให้ชาวบ้านมาช่วยกันสร้างพระธาตุให้ แล้วเสร็จภายใน 3 ปี
ในช่วงระหว่างการขนดินมากองทับถมกันจนเป็นองค์พระธาตุนั้น ในสมัยนั้นชาวบ้านส่วนใหญ่ มีอาชีพเป็นพรานป่า ได้นำเอาปืนแก๊บ ปืนเพลิง ดาบ เสียม อาวุธต่างๆที่เคยฆ่าสัตว์ตัดชีวิต และของศักดิ์สิทธิ์มาใส่ไว้ในองค์พระธาตุด้วย เพื่อเป็นการแสดงเจตนารมณ์ที่จะเลิกฆ่าสัตว์ตัดชีวิตอย่างจริงๆจังๆ หลังจากสร้างพระธาตุเสร็จ พระธุดงค์ท่านยังให้สาบานต่อหน้าพระธาตุดินแทนว่า จะยึดถือพระธาตุดินแห่งนี้เป็นที่สักการะบูชา โดยจะปฏิบัติตามคำสัตย์ที่ได้ให้ไว้ทั้ง 3 ประการ และให้ถือเอาวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 12 ของทุกปี เป็นวันทำบุญพระธาตุ และในวันพระชาวบ้านตำบลแสงพา จะไม่รับประทานเนื้อสัตว์ทุกชนิด และชาวบ้านได้นำมาปฎิบัติสืบต่อกันมาจนถึงปัจจุบัน สำหรับการขนดินขึ้นพระธาตุ หากบนบานขอสิ่งศักดิ์สิทธิ์ช่วยเหลือ หากสำเร็จจะต้อง ขนดินขึ้นไปกองไว้ บนพระธาตุ และแต่จะบนบานขนขึ้นกี่สิบกี่ร้อยถังตามคำบนบาน และทุกปีจะมีผู้มาแก้บนเป็นจำนวนมาก
ด้านนางหทัยรัตน์ สิงห์รัก จากพิษณุโลก กล่าวว่า ตนเป็นลูกหลานที่นี่ จะกลับมาเยี่ยมญาติทุกปี ในช่วงสงกรานต์และก่อนเดินทางกลับ ก็จะมาไหว้พระบนบาน ว่าให้พระธาตุดินแทนที่บนไว้ เพื่อคุ้มครองครอบครัวเรา ซึ่งครอบครัวเราเดินทางมาจากพิษณุโลก แต่พื้นฐานพ่อแม่เป็นคนบ้านแสงภา ครอบครัวย้ายไปอยู่ที่พิษณุโลก ทุกปีจะจูงลูกหลาน เด็กเล็ก ขนดินเพื่อทำบุญ และที่ทราบมาปู่ย่าตายายก็ทำมาเช่นนี้ จนมาถึงลูกหลาน และการมาทำเช่นนี้เชื่อว่าทำให้ชีวิตเราดีขึ้น ทำแล้วเกิดความสบายใจ ในปีก่อนตนมาขอว่า กลับไปขอได้รถใหม่ มาปีนี้ตนก็ได้ออกรถใหม่จริงๆ จึงได้นำลูกหลานมาช่วยขนดินขึ้นพระธาตุ คนละ 30-40 คุถัง ขนเสร็จก็จะได้เดินทางกลับสงกรานต์ปีหน้าตนก็กลับมาใหม่อีกครั้ง
